شکل مدفوع در سندروم روده تحریک پذیر چه فرقی با مدفوع طبیعی دارد؟

تغییرات مدفوع در سندروم روده تحریک‌پذیر

مدفوع افراد مبتلا به سندروم روده تحریک‌پذیر، به دلیل اختلال در حرکات روده، می‌تواند اشکال و حالت‌های مختلفی به خود بگیرد. این موضوع، یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های این سندروم است و در افراد مختلف به‌صورت غالب با اسهال، یبوست یا ترکیبی از هر دو بروز پیدا می‌کند.

مدفوع شل یا اسهالی

این نوع مدفوع، مشخصه اصلی سندرم روده تحریک‌پذیر از نوع غالب با اسهال (IBS-D) است. در این حالت، حرکات عضلات روده بسیار سریع اتفاق می‌افتد. این سرعت بالا به مدفوع اجازه نمی‌دهد که به اندازه کافی در روده بزرگ بماند تا آب آن جذب شود. در نتیجه، مدفوع به صورت شل و آبکی دفع می‌شود. این وضعیت می‌تواند با احساس ضروری برای رفتن به دستشویی همراه باشد و ممکن است باعث نگرانی فرد شود، اما در حقیقت، نتیجه یک مشکل عملکردی در سرعت عبور مدفوع است.

مدفوع سفت یا یبوستی

این نوع مدفوع، ویژگی اصلی سندرم روده تحریک‌پذیر از نوع غالب با یبوست (IBS-C) است. در این حالت، حرکات عضلات روده کند و آهسته است. مدفوع برای مدت‌زمان طولانی‌تری نسبت به حالت طبیعی در روده بزرگ باقی می‌ماند که باعث جذب آب بیشتر از آن می‌شود. در نتیجه، مدفوع سفت، خشک و تکه‌تکه می‌شود و دفع آن دشوار و حتی دردناک است. این وضعیت می‌تواند منجر به احساس تخلیه ناقص نیز شود.

مدفوع تکه‌تکه یا باریک

یکی از نگرانی‌های شایع در مورد مدفوع، باریک یا مدادی شکل شدن آن است. اگرچه این تغییر شکل می‌تواند ناشی از مشکلات جدی‌تری باشد، اما در بسیاری از موارد به دلیل سندرم روده تحریک‌پذیر اتفاق می‌افتد. در IBS، انقباضات شدید یا نامنظم عضلات روده می‌تواند باعث شود که مدفوع به شکل باریک یا رشته‌ای فشرده شود. این پدیده به دلیل عملکرد غیرعادی روده است و لزوماً به معنای وجود انسداد فیزیکی نیست.

علاوه بر IBS، دلایل دیگری نیز برای باریک شدن مدفوع وجود دارد که دانستن آن‌ها به شما یک دید کامل می‌دهد. به‌عنوان مثال، یبوست شدید می‌تواند باعث شود که تنها مقدار کمی از مدفوع خشک و سفت به‌صورت باریک از روده عبور کند. هموروئیدهای بزرگ داخلی (بواسیر) نیز با اشغال فضای روده می‌توانند مسیر دفع مدفوع را باریک کنند.

تغییرات رژیم غذایی مانند مصرف ناگهانی مقدار زیادی فیبر یا کم‌آبی بدن هم می‌توانند بر شکل مدفوع تأثیر بگذارند. همچنین، مصرف برخی داروها مانند مسکن‌های اپیوییدی نیز می‌تواند باعث کند شدن حرکت روده و باریک شدن مدفوع شود. در موارد نادر، بیماری‌های جدی‌تری مانند دیورتیکولیت یا تنگی مقعد ممکن است منجر به این وضعیت شوند.

نکته مهم این است که اگر تغییر در شکل مدفوع به‌صورت ناگهانی رخ داده و برای چند هفته ادامه داشته باشد، به‌خصوص اگر با علائمی مانند درد شدید، خون در مدفوع یا کاهش وزن ناخواسته همراه باشد، حتماً باید برای بررسی دقیق به پزشک مراجعه کنید.

اما اگر این تغییرات به‌صورت متناوب و همراه با سایر علائم رایج IBS مانند نفخ و درد شکم هستند، احتمالاً بخشی از الگوی سندروم روده تحریک‌پذیر شما محسوب می‌شوند.

رنگ مدفوع سندرم روده تحریک‌پذیر

سندرم روده تحریک‌پذیر به‌صورت مستقیم باعث تغییر رنگ مدفوع نمی‌شود. بااین‌حال، به دلیل تأثیر این سندروم بر سرعت حرکت مدفوع در روده، ممکن است به‌صورت غیرمستقیم بر رنگ آن تأثیر بگذارد.

برای مثال، در نوع غالب با اسهال (IBS-D)، سرعت بالای حرکت مدفوع می‌تواند باعث شود که آن به رنگ زرد یا حتی سبز دیده شود. این تغییر رنگ به دلیل این است که صفرا (که در کبد تولید می‌شود) زمان کافی برای تجزیه شدن و تغییر رنگ مدفوع به قهوه‌ای را پیدا نمی‌کند.

رنگ‌های طبیعی و غیرطبیعی

رنگ مدفوع می‌تواند اطلاعات زیادی در مورد سلامت دستگاه گوارش شما بدهد، اما در اغلب موارد، تغییر رنگ نگران‌کننده نیست و به عوامل ساده‌ای مانند رژیم غذایی یا داروها مربوط می‌شود. در اینجا به رایج‌ترین رنگ‌های مدفوع و دلایل احتمالی آن‌ها می‌پردازیم:

• قهوه‌ای (طبیعی)

رنگ طبیعی مدفوع، از طیف قهوه‌ای روشن تا تیره متغیر است. این رنگ از رنگدانه‌ای به نام بیلی‌وردین می‌آید که از تجزیه گلبول‌های قرمز در بدن تولید می‌شود.

• سبز

مدفوع سبز رنگ معمولاً جای نگرانی ندارد و می‌تواند به دلیل مصرف زیاد سبزی‌ها سبز مانند اسفناج یا کلم یا مصرف رنگ‌های خوراکی سبز در غذاها باشد. همان‌طور که قبلاً اشاره شد، این رنگ همچنین می‌تواند به دلیل حرکت سریع مدفوع در روده و عدم تجزیه کافی صفرا نیز به وجود آید.

• زرد

مدفوع زرد رنگ ممکن است به دلیل وجود چربی زیاد در آن باشد که نشان‌دهنده مشکلاتی در جذب مواد غذایی یا تولید آنزیم‌ها و صفرا است. همچنین، در افراد مبتلا به IBS-D، به دلیل حرکت سریع مدفوع، ممکن است مدفوع به رنگ زرد دیده شود.

• نارنجی

رنگ مدفوع نارنجی ممکن است به دلیل مصرف غذاهای غنی از بتاکاروتن، مانند هویج یا سیب‌زمینی شیرین، یا مصرف برخی داروها باشد.

• قرمز

مدفوع قرمز رنگ می‌تواند ناشی از مصرف مواد غذایی طبیعی مانند چغندر یا لبو باشد، اما درعین‌حال می‌تواند نشانه‌ای از خونریزی در قسمت تحتانی دستگاه گوارش (مانند هموروئید یا شقاق مقعد) نیز باشد.

اگر مدفوع قرمز رنگ با سایر علائم همراه بود یا دلیل مشخصی نداشت، حتماً به پزشک مراجعه کنید. ضمناً در خانم هایی که در سن قاعدگی هستند، باید درباره زمان عادت ماهانه آن‌ها اطلاعات کسب کرد؛ چرا که ممکن است مدفوع آغشته به خون واژینال شده باشد و اشتباهاً تصور شود منبع خون از روده بوده است.

• سیاه

مدفوع سیاه و قیر مانند می‌تواند نشانه‌ای از خونریزی در قسمت فوقانی دستگاه گوارش باشد و نیاز به پیگیری فوری دارد. بااین‌حال، مصرف برخی غذاها مانند شیرین‌بیان سیاه یا زغال فعال، یا مصرف داروهایی مانند بیسموت (مانند داروی پپتو – بیسمول) و قرص آهن نیز می‌تواند باعث سیاه شدن رنگ مدفوع شود.

• سفید، خاکستری یا رنگ رُسی

این رنگ‌ها می‌توانند به دلیل کمبود صفرا باشند که ممکن است ناشی از مشکلاتی در کبد، کیسه صفرا یا مجاری صفراوی باشد. در صورت مشاهده این رنگ، حتماً به پزشک مراجعه کنید.

شکل مدفوع طبیعی چگونه است؟

برای درک بهتر تغییراتی که در سندرم روده تحریک‌پذیر رخ می‌دهد، لازم است که ابتدا بدانیم یک مدفوع طبیعی و سالم چه ویژگی‌هایی دارد.

ویژگی‌های مدفوع سالم

یک مدفوع سالم، صرف‌نظر از رنگ آن که اغلب قهوه‌ای است، چندین ویژگی مهم دارد. این ویژگی‌ها می‌توانند به شما کمک کنند تا از سلامت دستگاه گوارشتان مطمئن شوید:

• رنگ

همان‌طور که گفته شد، مدفوع سالم معمولاً به رنگ قهوه‌ای متوسط تا تیره است. این رنگ به دلیل وجود بیلی‌وردبن، یک رنگدانه حاصل از تجزیه گلبول‌های قرمز، ایجاد می‌شود.

• شکل و حالت

مدفوع سالم باید به شکل یک تکه بلند و سوسیسی مانند یا چند تکه کوچک‌تر و منسجم باشد. بافت آن باید نرم و یکدست باشد، اما نه خیلی شل.

• دفع

دفع مدفوع سالم باید بدون نیاز به زور زدن یا درد انجام شود و معمولاً در عرض ۱۰ تا ۱۵ دقیقه به پایان می‌رسد. زور زدن یا درد هنگام دفع می‌تواند نشانه‌ای از یبوست باشد.

• تعداد دفعات

تعداد دفعات دفع مدفوع در افراد مختلف متفاوت است و هیچ قانون واحدی برای همه وجود ندارد. برخی افراد روزی یک بار به دستشویی می‌روند، درحالی‌که برخی دیگر ممکن است هر دو روز یک بار یا حتی تا سه بار در روز دفع مدفوع داشته باشند که این مسئله به متابولیسم بدن فرد، ژنتیک و عادت های غذایی او بستگی دارد.

مهم‌ترین نکته این است که الگوی دفع شما باید برای خودتان ثابت باشد. به‌طورکلی، کمتر از سه بار دفع در هفته ممکن است نشانه‌ای از یبوست باشد.

تفاوت مدفوع فرد مبتلا به سندروم روده تحریک‌پذیر با مدفوع طبیعی

تفاوت اصلی و کلیدی بین مدفوع یک فرد مبتلا به سندرم روده تحریک‌پذیر و یک مدفوع طبیعی، در ثبات و الگوی آن نهفته است. درحالی‌که یک مدفوع سالم دارای ویژگی‌های ثابتی از نظر شکل، قوام و زمان‌بندی است، مدفوع در IBS به‌صورت مداوم تغییر می‌کند و الگوی مشخصی ندارد.

مدفوع طبیعی:

• الگوی ثابت

در افراد سالم، مدفوع معمولاً از یک الگوی ثابت پیروی می‌کند. برای مثال، اگر شما هر روز صبح دفع مدفوع دارید و شکل آن همیشه سوسیسی ‌مانند و قهوه‌ای است، این الگوی طبیعی بدن شماست.

• قوام و شکل پایدار

مدفوع سالم به‌ندرت و به دلایل مشخص (مانند تغییر در رژیم غذایی) تغییر قوام می‌دهد. در بیشتر مواقع، قوام آن در محدوده نرمال (نوع ۳ و ۴ بریستول) باقی می‌ماند.

مدفوع در سندروم روده تحریک‌پذیر:

• الگوی متغیر

مدفوع در افراد مبتلا به IBS می‌تواند در یک روز یا حتی یک ساعت، از یبوستی به اسهالی تغییر کند. یک روز ممکن است مدفوع سفت و تکه‌تکه باشد و روز بعد کاملاً شل و آبکی شود.

• قوام و شکل ناپایدار

قوام و شکل مدفوع در IBS بسیار نامنظم است. این وضعیت می‌تواند به‌صورت دفعات نامنظم، شکل‌های غیرعادی (مانند مداد)، یا ترکیب یبوست و اسهال در یک دوره زمانی کوتاه مشاهده شود. این تغییرات ناگهانی و غیرمنتظره، نشانه اصلی IBS است.

چه زمانی با تغییرات ظاهر مدفوع باید به پزشک مراجعه کرد؟

با وجود اینکه تغییرات در شکل و قوام مدفوع اغلب نشانه‌ای از یک بیماری جدی نیست، اما برخی علائم وجود دارند که نیاز به مراجعه فوری به پزشک دارند. این علائم هرگز نباید نادیده گرفته شوند، زیرا نشان‌دهنده شرایطی غیر از سندرم روده تحریک‌پذیر هستند. اگر با هر یک از علائم زیر روبرو شدید، حتماً دراسرع‌وقت با یک پزشک متخصص مشورت کنید:

• تغییرات مداوم و بدون دلیل

اگر تغییر در شکل و ظاهر مدفوع شما بیش از یک یا دو هفته ادامه پیدا کرد و با رژیم غذایی یا سایر عوامل مشخصی مرتبط نبود، لازم است که توسط پزشک بررسی شود.

• وجود خون

اگر در مدفوع خود یا روی آن خون مشاهده کردید، یا رنگ مدفوع شما به‌شدت تیره یا سیاه (مانند قیر) شده بود، این می‌تواند نشانه‌ای از خونریزی داخلی باشد و نیاز به پیگیری فوری دارد و نباید به تعویق بیفتد چون ممکن است در عرض چند ساعت منجر به بدحالی شدید و حتی مرگ شود.

• درد شدید شکم

درد شدید و مداوم شکم که با دفع مدفوع بهتر نمی‌شود، یک علامت خطرناک است که باید به آن توجه کرد.

• کاهش وزن ناخواسته

اگر بدون هیچ تلاشی در حال کاهش وزن هستید، این می‌تواند نشانه یک بیماری زمینه‌ای و سرطان باشد و نباید آن را به IBS نسبت داد.

• تب

وجود تب در کنار علائم گوارشی، به‌خصوص اگر مداوم باشد، از علائم رایج IBS نیست و ممکن است مشکل عفونی وجود داشته باشد و باید مورد بررسی قرار گیرد.

• کم‌خونی

اگر پزشکتان کم‌خونی را در شما تشخیص داده است، باید علائم گوارشی را نیز جدی گرفت.

• شروع علائم در سن بالا

اگر علائم گوارشی جدید برای اولین‌بار در سن ۵۰ سالگی یا بیشتر در شما ظاهر شده است، این وضعیت باید با دقت بیشتری و با اندوسکوپی بررسی شود.

توصیه‌ای از تیم دارو دات کام به شما

علائم سندرم روده تحریک‌پذیر، مانند درد معده، اسهال، یبوست و نفخ، اذیت‌کننده هستند و می‌توانند در زندگی شما اختلال ایجاد کنند. شما می‌توانید با تغییر آنچه می‌خورید و تنظیم عادات روزانه خود، کنترل بهتر عوامل محرک و داشتن فعالیت جسمی منظم مانند پیاده‌روی، علائم را بهبود بخشید.

اگر علائم معده دارید که از بین نمی‌روند، با پزشک خود صحبت کنید. با هم می‌توانید یک برنامه درمانی IBS پیدا کنید که برای شما مفید باشد.